Zihinsel engellilerin dini sorumlulukları “Zihinsel engellilik”, akıl yetisinin tamamen veya kısmen olmamasıdır. Zihinsel engellileri üç kısma ayırmak mümkündür. Zihinsel engelliği sürekli olanlar, kısmi zihinsel engelli olanlar ve geçici süre ile zihinsel engelli olanlar. Bir insanın söz, eylem ve davranışlarından dinen sorumlu olabilmesiçin akıllı ve buluğa ermiş olması gerekir. Dolayısıyla akli melekesini tümüyle yitirmiş ve olayları değerlendiremeyecek kadar zekâ özürlü olan kişiler, Hanefi müç- tehitlere göre hiçbir dini görevle sorumlu değildir. Kısmi zihinsel engelliler, güçleri nispetinde dinîgörevlerle yükümlüdürler. Zihinsel engellilerin dini sorumlulukları nelerdir? Abdest ve namaz ibadeti: – Komaya girmek ve bayılmak gibi kısa süreli zihinsel faaliyetini yitirenlerin abdest ve namazla ilgili durumları bu halin süresine göre farklılık arz eder. Beş vakit namaz süresi ve daha fazla devam eden bayılma ve koma hâlinde olanlar, ibadetten muaftır. Ebu Hanife’ye göre, baygın veya komada olan veya aklı giden kişi, 24 saat geçmeden kendine gelirse, bu süreye ait namazları kaza eder. İmam Muhammed’e göre, kaçırılan namazların sayısı beşten az ise namaz düşmez, iyileşince bu namazların kaza edilmesi gerekir. Kaçırılan namazların sayısı beşten fazla ise namazlar düşer, bu namazların daha sonra kaza edilmesi gerekmez. – Namaz kılabilmek için en az bir ayet öğrenip ezberlemek, her yükümlü Müslüman’a farz-ı ayın, Fatiha ve bir sureyi veya üç kısa ayeti ezberlemek ise vaciptir. Zihinsel özürlülük sebebiyle namazda okunacak sure ve duaları ezberleyemeyen veya ezberlediğini hafızasında tutamayanlar, öğrenebildiği en kısa ayet ve duaları okumakla yetinirler. Hiç öğrenemiyor ve ezberleyemiyorsa, artık kıraatten muaf olur, namazın diğer farz, vacip ve sünnetlerini yerine getirerek namazlarını kılarlar. Oruç ibadeti: -Akıl hastalığı, baygınlık veya koma hâli kısa aralıklarla olursa oruç ibadetine engel değildir. – Ramazan ayı boyunca devam eden akıl hastasından o yılın orucu düşer ve daha sonra iyileşse bile tutamadığı oruçlarını kaza etmesi gerekmez. – Bir gün süreyle devam eden bayılma ve koma hâlinde o günün tutulamayan orucu düşer. – İbadetleri yapmaya aklı eren kısmi zihinsel engelliler oruçlarını tutmakla yükümlüdürler. Hac ibadeti: Bir insana hac farz olabilmesi için akıllı, buluğa ermiş, sağlıklı ve özgür olması, tutuklu ve kısıtlı olmaması, ekonomik yönden imkânı olması, yol güvenliği bulunması, haccın eda edildiği vakte yetişmesi ve kadınların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanmış olması gerekir. Dolayısıyla kısmi zihinsel engelliler, hac yapabilecek durumda iseler, diğer şartların da bulunması şartıyla hac ibadetiyle yükümlü olurlar. Zekât, fıtır sadakası ve kurban: Zekat; nisap miktarı malı olan Müslümanlara farzdır. Hanefilere göre, bir Müslümanın zekatla yükümlü olabilmesi için, akıllı ve ergen olması şarttır. Çünkü akıl hastaları zekât, sadaka ve kurban ile sorumlu değildir. Diğer mezheplere göre, bir Müslüman’a zekatın farz olması için ergen ve akıllı olmak şart değildir. Dolayısıyla zengin iseler çocuk, tam veya kısmi zihinsel özürlüler zekât, sadaka ve kurban ibadetiyle sorumludurlar. Bu kimselerin malından velî veya vasileri zekât ve sadakalarını verir, kurbanlarını keserler. (Tirmizi, Zekât, 15.) Baygınlık ve koma hâli zekât vermeye engel değildir.
