Zekat, ona ehil olanlara, yani hak sahiplerine verilir. Zekat yerine sarfedilmez de onu hak etmeyenlere verilirse hem bu dinî mükellefiyet ifa edilmemiş, hem de zekattan beklenen ferdî, sosyal ve ekonomik amaçlar gerçekleşmemiş olur. Peki kimlere zekat verilmez? Zekatın verilemeyeceği 5 kimse şu şekilde belirtilmiştir. Cenab-ı Hak buyuruyor: “Onlara, ancak, dini Allah’ın emrettiği şekilde yaşayarak ve hanîfler olarak Allah’a kulluk etmeleri, namaz kılmaları ve zekat vermeleri emrolunmuştur. Doğru din de budur.” (Beyyine, 5) Rasûlullah (sav) buyurdular: “Onlara söyle, Allah mallarında zekatı farz kıldı. Bu zekat zenginlerinden alınır ve fakirlerine verilir.” (Buharî, Zekat, 1) Zekatın verilemeyeceği kimseler şunlardır: 1- Ana, Baba, Eş ve Çocuklar Bir kimse kendi zekatını yoksul bulunan eşine, usul ve fürûuna veremez. Usul; bir kimsenin anası, babası, dede ve nineleridir. Fürû ise; oğulları, kızları, bunların çocukları ve torunlarıdır. Boşanma iddeti beklemekte olan karısı da bu hüküm kapsamına girer. Çünkü bir kimse, yoksul düştükleri zaman zaten bunlara bakmakla ve normal olarak nafakalarını sağlamakla yükümlüdür. Bunlara zekat verirse, yararlanma, dolaylı yoldan kendisine dönmüş olur. Halbuki zekat verildikten sonra artık, zekat verenle zekat arasında menfaat bağının kesilmiş olması gerekir. 2- Müslüman Olmayanlar Zekat ibadet içerikli bir yükümlülük olduğu için gayrî müslimlere, inançsız kişilere ve dinden dönenlere verilmez. Aralarında dört mezhep imamının da bulunduğu fakihlerin çoğunluğuna göre zekat, İslam toplumundaki gayri Müslim tebeaya (zımmîler) verilmez. Çünkü zekat Müslüman yoksulların hakkıdır. Onların zenginlerinden alınıp, yoksullarına verilir. Gayri müslimler zekatla yükümlü değildir. Böyle bir yükümlülüğe katılmayanların, bundan yararlanma hakları da bulunmamalıdır. 3- Zenginler Zengin kimseye zekat vermek caiz değildir. Yalnız zekat memuru emeğinin karşılığı olarak zekattan pay alacağı için o zengin de olsa kendisine ayrılan payı alabilir. Yine yolculuk sırasında muhtaç duruma düşen zengin kimse de zekat alabilir. Çünkü yolcu gerçekten zengin olsa bile o anda yoksul sayılır. Temel ihtiyaçların dışında nisap miktarı mala sahip olan kimse “zengin” sayılır. İslam’ın malın çeşidine göre belirlediği nisaptan az miktarda mala sahip olan kimse sağlıklı, güçlü ve çalışabilecek durumda olsa bile zekat alabilir. Çünkü bir kimse güçlü kuvvetli olduğu halde işleri bozulabilir, yeni iş bulamaz veya çalıştığı işten elde ettiği gelir geçimini sağlamayabilir. Buna göre evi, ev eşyası, hizmetçisi, binitli, silahlı, giysisi, meslek sahibinin elinde meslek aletleri, ilim adamının yararlanmakta olduğu kütüphanesi bulunsa bile, geçimini sağlayacak kadar geliri bulunmazsa, zekat alabilir. Çünkü bu sayılanlar temel ihtiyaçlardır. 4- Hz. Peygamber’in Yakınları Hz. Peygamber’in ailesine zekat ve sadaka almak yasaklanmıştır. Çünkü zekatlar insanların mallarının kirleridir. Hz. Peygamber’in ailesine, beytülmaldeki ganimetlerin beşte birinden yetecek kadar harcama yapılır. Bir Hadis-i şerifte şöyle buyurulmuştur: “Bu sadakalar ancak insanların kirleridir. Muhammed’e ve Muhammed ailesine helal değildir.” (İbn Mace, Sünen, I, 590) 5- Küçükler ve Akıl Hastaları Yedi yaşından küçüklere ve akıl hastalarına doğrudan zekat vermek caiz değildir. Zekat bunların velilerine teslim edilir. Bayram ve benzeri sevinçli günlerde muhtaç olan hizmetçilere, işçilere veya temyiz çağındaki çocuklara yahut sevinç haberi getiren yoksul kimselere verilecek hediyelerin zekat niyetiyle verilmesi caizdir. Zenginin küçük olan çocuğuna zekat vermek caiz değildir. Çünkü çocuk babasının zengiliği ile zengin sayılır. Diğer yandan zengin bir kadının yetim ve babası Müslüman olan çocuğuna zekat verebilir. Çünkü bu çocuğun nesebi babası yönünden sabit olup, anasının serveti ile zengin sayılmaz. Yine bir kimse zekatını, zengin bir şahsın yoksul ve Müslüman olan babasına veya yoksul ve Müslüman olan büyük oğluna veya kızına yahut o şahsın yoksul ve Müslüman olan karısına verebilir. Çünkü bunlar müstakil velayet sahibi olup birbirinin serveti ile zengin sayılmazlar. Zekatın, malın bulunduğu yerdeki yoksullara verilmesi asıldır. Çünkü Rasûlullah (sav), Muaz (ra)’a; “Zekatı Yemen halkının zenginlerinden al, yine Yemen halkının yoksullarına ver” buyurmuştur. Zekatın yılsonunda başka beldedeki fakirlere gönderilmesi tenzihen mekruhtur. Ancak zekatın gönderileceği yerdeki ihtiyaç sahipleri akraba olur veya malın bulunduğu beldedeki fakirlerden daha muhtaç durumda olurlarsa, bu takdirde başka beldeye göndermek caiz olur. Zekatın toplandığı yörede dağıtılması birçok kolaylıklar sağlar. İhtiyaç sahiplerinin daha iyi tespiti ve gerçek ihtiyaçların bilinmesi, toplama ve dağıtma masraflarının azalması ve çeşitli beldelere bu yolla mali ve ekonomik özerklik ve yerinden yönetim imkanlarının tanınması bunlar arasında sayılabilir.
