Şanızade Ataullah Efendi Kimdir?

Şanızade Ataullah Efendi Kimdir?


Şanızade Ataullah Efendi (1826)

Şanızade Ataullah Efendi KimdirOsmanlı’nın son dönemlerinde yaşamış büyük tıp, biyoloji, matematik ve astronomi alimidir. 1771 yılında varlıklı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul Ortaköy’de doğmuştur. Babası Hacı Mehmed Sadık Bey’dir.

Dedesinin mesleği tarakçılık olduğundan “Şanızade” lakabıyla kazanan ve asıl adı Mehmed Ataullah olan bilginimiz ilk ve orta tahsilinden sonra Tıp Medresesinden mezun olmuş, ayrıca Mühendishane mektebinde de okumuştur. Yüksek tahsilini tamamladıktan sonra Ordu kadısı olarak görev yapan babasının yanında uzun yıllar çeşitli memuriyetlerde bulunmuş, daha sonra İstanbul’a döndüğünde Eyüp kadılığına dahil edilmiştir.

Arapça, Farsça, Fransızca, Rumca ve Latince gibi lisanlara hakkıyla vakıf olan ve bütün ömrünü okuyup yazmak, araştırıp incelemekle geçiren bilginimiz, Hekimbaşılığa getirilmesini beklerken, 1819 yılında Vaka’nüvis olarak tayin edilmiş ve bu vazifede iken, 1808-1821 yıllarını kapsayan “Tarih-i Şaniza” isimli bir eser kaleme alıp, bu sahada da gerçek bir üstad olduğunu belgelemiştir.

Onun asıl şöhreti tıp sahasındadır. Yazdığı ve tercüme ettiği eserlerle bütün mesaisini Osmanlı tıbbının batı tıbbı ile karşılaştırılmasına harcamıştır. Şanızade Ataullah Efendi’nin en önemli eseri, ibn-i Sina’nın el-Kanun isimli kitabına dayanarak hazırladığı “Hamse-i Şanızade” isimli beş ciltlik büyük eserdir. İlk üç cildi 1820 tarihinde İstanbul’da basılan bu eser, Osmanlı imparatorluğu içinde basılan ilk resimli tıp kitabı olarak literatürlere girmiş, batıda da haklı bir şöhret kazanmıştır.

II. Mahmud dönemine damgasını vurmuş ilim adamlarımızdan olan Şanızade’nin “Miyarü’l-etibba”, “Miratü’l-ebdan” ve “Kavanîn-i cerrahîn” gibi bir çok eseri bulunmakta; tıp ve matematik dışında resim, hat, musikî ve edebiyatla da ilgilenip eserler verdiği bilinmektedir. Kendisini çekemeyen bir kısım adamlar sebebiyle Tire’ye sürülmüş ve henüz 55 yaşında iken, 1826 yılında burada vefat etmiştir. Son yıllar içinde ortaya çıkarılan kabri, anıt mezar haline dönüştürülmüştür.