Karahanlı,Gazneli,Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin Taşra Teşkilat

Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin Taşra Teşkilat


Taşra Teşkilatı İslamiyet öncesi Türk devletlerinde merkeze bağlı fakat merkezden uzak olan taşra diyebileceğimiz yerlerde görev yapan yüksek dereceli görevliler bulunurdu. Bunlar arasında; yabgu, tigin ve tudun yer alırdı.
Bu görevlilerin mülkî, askerî ve adlî görevleri vardı. “Ülke toprakları hanedan ailesinin ortak malıdır.’’ anlayışı, Türk İslam devletlerinde de uygulanmış, İkili Devlet Teşkilatı (doğu-batı) anlayışı sürdürülmüştür. Karahanlı Devleti’nde ülkenin doğu kısmını Arslan Kara Han unvanıyla büyük hakan yönetirken, ülkenin batı kısmını da Buğra Kara Han unvanını taşıyan aileden bir han yönetiyordu.
Gazneli ve Selçuklu devletlerinde ise ülke eyaletlere (vilayet) ayrılarak yönetilmiş, eyaletler ise kendi içerisinde kasaba ve köylere ayrılmıştır. Gaznelilerin taşra teşkilatında ise daha merkezî bir yapı söz konusudur. Gaznelilerde her eyaletin sivil, askerî ve adlî olmak üzere üç yöneticisi bulunurdu. Bu idari bölgelerde hanedan üyeleri görevlilerdi. Bu tür topraklar özerk (yarı bağımsız) yönetilirdi. Büyük Selçuklularda taşra teşkilatı ilk Türk devletlerinden farklı idi. Çünkü Büyük Selçuklularda taşra teşkilatı Büyük Divan’a bağlıydı. Taşranın merkez şehirlerinde şıhne adı verilen askerî vali vardı, eyaletler de melikler idaresinde bölgelere ayrılırdı. Her şehir ve kasabada mülkî yönetimden sorumlu bir amid, mali işlere bakan bir amil ve belediye işlerini düzenleyen bir de muhtesip bulunuyordu.

Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin Taşra Teşkilat Yapısı

Karahanlılar; Mülkî idarede hem askerî hem de hanedan üyesi birer vali bulunuyordu. Adliyede kadı, maliyede amil/ımga, belediye işlerinde muhtesip görevliydi.

Gazneliler ; Mülki idaresinde sahib-i divan, askeri idaresinde salar, adli idaresinde kadi’l kudat, maliyede amil, belediyesinde muhtesip görev alırdı.

Büyük Selçuklular ile Türkiye Selçukluları Mülkî idaresinde askerî vali olan şıhne, hanedan üyesi vali olarak melik, askerî alandaki güvenlik sorumlusu olarak sahibü’s şurta görev alırdı. Adalet işlerine kadı, mali işlere amil ve belediye işlerine de muhtesip ilgilenirdi.