Hacla ilgili kelimelerin anlamı Niyet: Niyetin sözlük manası: Bir şeye kalben azim, kasd ve ona yönelmekten ibarettir. Fıkıhta ise: Allah rızasını kazanmak için ilahi bir emri yerine getirmekte kalben ona yönelmek demektir. Nüsük: Hac ve umrede yerine getirilmesi lazım olan işlerden herbiri, ibadet. Remel: Erkeklerin tavafın ilk üç şaftında kısa adımlarla koşarak ve omuzları silkerek çalımlı ve süratli yürümeleri. Devamında say yapılacak tavaflarda Remel yapılması sünnettir. Sonunda say yapılmayacak tavaflarda Remel yapılmaz. Rida: İhramlının belden üst kısmına örttüğü dikişsiz örtü. Rükn-i Hacer-il Esved: Kâbenin Hacer-il Esved tarafındaki köşesi. Rükn-i Iraki: Kâbenin Bağdata karşı olan köşesi. Rükn-i Şami: Kâbenin Şama karşı olan köşesi. Rükn-i Yemani: Kâbenin Yemen tarafında olan güney köşesidir. Burası da Hacer-ül esved gibi selamlanır. Sa: Hacim ölçen bir ölçek. 1 Sa 4,2 litre buğday alan bir hacim ölçüsü birimi ki 3500 gram kadardır. Say: Safâ ve Merve tepeleri arasında Safâdan başlayarak Merveye, Merveden Safâya dört gidiş, üç geliş. Safâ: Sayın başladığı tepe. Salevat-ı Şerife: Peygamber efendimiz için okunan dualar. Allahümme Salli ve Allahümme Barik duaları.... Allahümme Salli ala Seyyidina Muhammedin ve alâ âli Seyyidina Muhammed.... demek. Şavt: Tavafta, Hacer-i Esved hizasından başlayıp Kâbenin etrafında dönerek tekrar aynı hizaya gelmek. Sayda ise Safâdan Merveye yahut Merveden Safâya bir kere gitmek. Her tavafta ve sayde yedişer şavt vardır. Şebeke-i Saadet: Hücre-i Saadetin dış duvarı etrafına yerden Mescid-i Nebinin tavanına kadar yükselen demir parmaklık. Tavaf: Kâbenin etrafında, Hacer-i esvedden başlayıp Kâbe sola alınarak yedi kere dönmektir. Tavaf-ı Kudum: Mekke-i mükerremeye varınca, yapılan ilk tavaf, Afakiler için sünnettir. Tavaf-ı Nafile: Mekke-i mükerremede bulunanların vakit vakit yaptıkları nafile tavaf. Tavaf-ı Sadr: Hac esnasında cemrelerin taşlanması bittikten sonra Minâdan Mekkeye gelindiğinde yapılan tavaf. Tavaf-ı Veda da denir. Hac vazifeleri bununla sona erer. Tavaf-ı Umre: Umreye niyet edenin yaptığı tavaf. Yedi şavt. Tavaf-ı Veda: Tavaf-ı Sadr. Tavaf-ı Ziyaret: Arafattan indikten sonra, kurban bayramı günlerinde yapılan tavaf. Tavaf-ı ifâda da denir. Tavaf-ül ifâda: Tavaf-ı Ziyaret Tehlil: La ilahe illallahü vahdehü la şerike leh lehül-mülkü ve lehül-hamdü ve hüve ala külli şeyin kadir demek. Tekbir: Allahü ekber, Allahü ekber. La ilahe illallahü vallahü ekber. Allahü ekber ve lillahil hamd demek. Telbiye: Lebbeyk. Allahümme Lebbeyk. Lebbeyk lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel hamde ven-nimete leke vel-mülke lâ şerîke lek demek. Tetavvu': Nafile ibadet. Terviye günü: Zilhiccenin sekizinci günü. Bugün Minâya çıkmak ve geceyi orada geçirmek sünnettir. Udhiye: Kurban bayramında Allah rızası için kesilen vacip kurban. Umre: Hac zamanı olan beş günden başka, senenin her günü, ihram ile yapılan, tavaf ve say yapmak ve saç kazımak veya kesmektir. Vadi-yi Urene: Arafat ovasında bir vadi. Arefe günü Arafatın Vadi-yi Urene denilen yerinden başka herhangi bir yerinde öğle ve ikindi namazlarından sonra vakfeye durmak, haccın farzlarındandır. Vakfe: Durma. Arefe günü Arafatın Vadi-yi Urene denilen yerinden başka herhangi bir yerinde, öğle ve ikindi namazlarından sonra bir miktar durmak. Bu farzdır. Afaki: Mikât sınırlarının dışından gelen hacılar. Altın Oluk: Kâbenin Hatimin karşısındaki kuzey duvarının üst orta kısmındaki yağmurları akıtan oluk. Arafat:Mekke-i mükerremenin güney doğusunda vakfenin yapıldığı yer. Bab-ı Cibril: Peygamber efendimizin Medine-i münevverede inşa ettiği mescidin doğu tarafındaki kıbleye yakın olan kapısı. Bab-ür Rahme: Rahmet Kapısı. Medinede Peygamber efendimizin yaptırdığı mescidin batı duvarındaki kuzey köşesine yakın olan kapısı. Bab-üs-Selam: 1. Mescid-i Haramın doğu tarafına açılan, Bab-ı Şeybe de denilen kapı. 2. Mescid-i Nebinin batı duvarında kıbleye yakın olan Bab-ı Mervan olarak da bilinen kapı. Mescid-i Nebinin beş kapısından en büyüğü ve en süslüdür. Bab-üt-Tevessül: 1- Mescid-i Nebinin kuzeye açılan kapısı. 2- Hicretin ikinci senesi Receb ayında, kıblenin Kudüsten Kâbeye dönmesi emrolunca, mescidin Mekkeye karşı olan kapısı kapatılıp, karşısına, Şam tarafına yeni bir kapı açıldı. Şimdi bu kapıya Babüt-Tevessül deniyor. Bedel: Başkası adına hac eden vekil. Cebel-i Rahme: Arafat ovasının ortasındaki tepe. Rahmet dağı demektir. Cebel-i Sevr: Peygamberimizin Mekkeden Medineye hicret ederken ilk sığındığı yer. Cem-i Takdim: Vakti girmemiş bir namazı, vakti giren bir namazla beraber kılmaktır. Hanefide yalnız hac mevsiminde arefe günü Arafatta, öğle ve ikindi, öğle vaktinde kılınır. Cem-i Tehir: Vakti çıkan namazı, vakti giren namazla birlikte kılmaktır. Hanefide yalnız hac mevsiminde arefe günü Müzdelifede akşam, yatsı ile yatsı vaktinde kılınır. Cemreler: Minâda birbirine birer ok uzaklıkta bulunan üç taş kümesidir. Bunlardan birincisine Cemre-i ula, ikincisine Cemre-i Vusta, üçüncüsüne Cemre-i Akâbe denir. Eshâb-ı fil: Bir çok fil ile Mekkeyi yıkmaya gelen Yemen Valisi Ebrehenin ordusu. Cennet-ül Muallâ: Mekkedeki kabristanın ismidir. Hz. Hatice ve bazı Sahabe-i kiram buradadır. Eyyam-ı Teşrik: Zilhiccenin 11,12 ve 13. günleridir. Kurban bayramının arefesinin sabah namazından, dördüncü günün ikindi namazına kadar, 23 farz namazın akabinde, tekbir-i teşrik okunur. Yani teşrik tekbiri getirilen günler, Arefe , bayram ve eyyam-ı teşrik denilen üç gündür, hepsi beş gün ediyor. İlk güne Arefe , ikinci güne bayram, diğer üç güne de, eyyam-ı teşrik deniyor. Fidye: Yaşlanıp ölene kadar Ramazan veya kazaya kalmış oruçlarını tutamayanın veya iyi olmasından ümit kesilen hastanın (zengin ise) tutamadığı oruç karşılığında fakirlere vermesi gereken bedel. Hac Ayları: Şevval, Zilkade ayları ile Zilhiccenin ilk on günüdür. Hac Vakti: Arefe ve bayram günleri olmak üzere beş gündür. Hacc-ı Asgar: Umre Hacc-ı ekber: Farz olan hac. Haccetül-İslam da denir. Hacer-ül Esved: Kâbenin doğu köşesinde Cennetten gelen parlak siyah taş. Hatim: Kâbenin kuzey duvarı hizasında yarım daire şeklinde duvarcık ile Kâbe arasında kalan yer. İsmail aleyhisselam ve annesi Hz. Hacerin kabri buradadır. Hervele: Safâ ve Merve arasında say yapılırken yeşil direkler arasında süratli ve çalımlı yürümek. Hira Mağarası: Cebel-i hira, Cabel-i nur dağındaki mağara. Peygamber efendimize ilk vahiy bu mağarada indi. Hil: Harem bölgesi ile mikât sınırları arasında kalan yerlerdir. Hücre-i Saadet: Medine-i münevverede Peygamber efendimizin kabr-i şerifi. (Burada Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer de medfundur.) İhram: Hac ve Umrede kuşanılan iki parça örtüdür. Ayrıca, hac veya umre için niyet etmeye ve telbiyeye de ihram denir. İstilam: Hac ve Umrede Kâbeyi tavafa başlarken veya tavaf sırasında Hacer-ül esved önüne gelindiğinde, elleri namaza durur gibi kaldırıp tekbir, tehlil getirerek (Allahü ekber, la ilahe illallahü vallahü ekber) diyerek onu selamlamak ve el öpmek. El sürülemiyorsa uzaktan elleri kaldırıp, işaret yapmak. İzar: İhramlının belden aşağıya doladığı örtü. İztiba: Ridanın bir ucunu sağ koltuk altından geçirip sol omuz üzerine atmak. Böylece sağ omuz ve kolu ihramın dışında bırakmaktır. Remel yapılması gereken tavafların bütün şaftlarında iztiba sünnettir. Tavaf bitince omuz örtülür. Tavaf namazı omuz örtülü olarak kılınır. Remel yapılan tavaflar dışında hiçbir zaman iztiba yapılmaz. Kubbe-i Hadra: Peygamber efendimizin kabrinin üzerindeki yeşil kubbe. Makam-ı İbrahim: Hz.İbrahimin Kâbeyi inşa ederken ve insanları hacca davet ederken üstüne çıktığı taşın bulunduğu yer. Mekki: Mekkede ve Mikât sınırları içinde ikamet eden kimseler. Menâsik: Hacla ilgili fiil ve ibadetler. Merve: Sayin yapıldığı iki tepeden biri. Say Safâ ve Merve tepeleri arasında yapılır. Mesa: Sayin yapıldığı yer. Safâ ve Merve arası. Mescid-i Haram: Beytullahın etrafındaki Mesciddir. Mescid-i Hif: Yetmiş peygamberin namaz kıldığı Minâdaki mesciddir. Mescid-i Kıbleteyn: Peygamber efendimiz Medine-i münevverede öğle veya ikindi namazında iken kıblenin Kudüsten Kâbeye dönülmesi emrinin geldiği mescid. Mescid-i Kuba: Peygamberimizin hicret ederken, Medine yakınında Kuba köyünde yaptırdığı mescid. Meşar-il Haram: Müzdelifede bir tepe. Müzdelife vakfesinin bu tepede yapılması sünnettir. Mikât: Afakilerin ihrama girdikleri yerler ki Mekkeye en uzağı Zülhuleyfe en yakın yerlerdir. Minâ: Mekke ile Müzdelife arasında, Harem sınırları içinde bulunan bir bölge. Hacıların cemreleri taşladıkları ve kurban kestikleri yer. Muhasser Vadisi: Minâ ile Müzdelifeyi birbirinden ayıran ve hacıların Minâya giderken durmamaları gereken yer. Burası Eshab-ı filin durak yeri idi. Mültezem: Kâbenin kapısı ile Hacer-ül Esved arasında kalan Kâbe duvarında birkaç taştır. Müzdelife: Arafat ile Minâ arasında kalan, Adem aleyhisselamla Havva validemizin yeryüzünde ilk buluştukları yer. Haccın vaciplerinden müzdelife vakfesi burada yapılır. Nafile: Farz ve vacip ibadetlerinin dışında sünnetler de dahil olmak üzere yapılan ibadetler.
