Cengiz Han Şanlı cihangir, devlet adamı ve kanun uygulayıcısıdır. Yaptığı kurallara yasa adını veren Padişahtır. 1155 senesinde doğdu. Asıl ismi Timuçin'dir. Moğol Oymak beylerinden Bahadır (Yesukay Batır ismi ile de anılır) Bey'in oğludur. yaşamını savaş yerlerinde geçirdi. 1202 senesinde Doğu ve Batı Moğolistan'ı zaptettikten sonra önce Hakan, daha sonra Cengiz unvanlarını aldı. 25 sene hakanlık yaptıktan sonra, 1127 senesinde 72 yaşında iken vefat etti. Mezarın bilinmemektedir. Oymak Beyi Bahadır'ın karısı Ulun Hatun 1155 senesinde bir erkek çocuk dünyaya getirdiği zaman bebeğin bir elinin yumruk gibi sıkı sıkı kapalı bir şekilde olduğu görmüşlerdi. Minik bebeğin yumruğu zorlukla açıldığı zaman avucunun içinde pıhtılaşmış kanı görenler: Bu çocuk büyük bir cihangir olacak, avucunun içindeki kan buna işarettir ediyor söylediler. Ancak Timuçin ismi verilen çocuk daha on iki yaşını doldurmadan babası hayata vefat etti. Annesi Ulun Hâtun zeki ve hamaratlı bir bayandı. Oymağı dağılmaktan kurtardı, oğlu büyüyene kadar yönetimi elindeydi. Timuçin delikanlılık çağına geldiği zaman oymağın yönetimini ona verdi. Babasından kalan oymak ne güçlü bir ülkeydi, ne de doğru dürüst bir ordusu vardı. Timuçin'in ilk yapacağı iş sağlam disiplin altında küvetli bir ordu ortaya getirmek oldu. Bu uğurda senelerini harcadı ve en sonunda başardı. Önce çevresindeki oymakları emri altında koymak istedi. Bu yüzden ilk savaşlarını yaptı ve ilk zaferlerini kazanmış oldu. Sonra da sıra Moğolistan'a hâkim olmaya geldi. Eşi bulunmaz bir cengâver ve iyi bir kumandan olan Timuçin bunu da görevi de başardı. Uzun savaşlardan sonra Doğu ve Batı Moğolistan'ı egemenliği altına aldı. Bunun için 47 yaşına kadar iç mücadele yapmak zorunda kaldı.1202 senesinde tüm Moğolistan'a hâkim olduktan sonra, tüm Moğol ve Tatar hanlarının iştirakiyle yapılan Kurultay'da kendisine Hakan unvanı aldı. Böylelikle Timuçin, Karakurum'da Padişahlık tahtına geçti. 1206 senesinde yapılan Kurultay'da bir şaman kâhin kendisine Cengiz Han ismini verdi. Gökyüzünden geldiğine inanılan bu ad Başbuğlar başbuğu anlamına gelmekdedir. Cengiz Han işte bu dönemden sonra geçen yirmi senelik zaman içinde, dünyanın en büyük ülkelerinden birini kurmayı başardı. Bu sırada da büyük istilâ harekâtına da girişmişti. Önce Çin'i istilâ etti ve bu büyük ülkenin merkezi Hanbâlık'ı (bugünkü ismiyle Pekin) fethetti (1216).Yaptığı büyük fetihler sonucunda Uygurlar, Kalmuklar ve Karahitaylılar da Cengiz Han'ın emrinin altına girmişlerdi. Bundan sonra emrindeki 200 bin kişilik Türk-Moğol ordusuyla batıya döndü ve İslâm âlemine doğru yürümeye başladı Cengiz Han. 1220 senesinde İran ve Türkistan'da Büyük Selçuklulara halef olan Harzemşah Doğu Türk Hâkanlığını yıktı. Sonra da Orta Asya ve Anadolu'daki tüm küçük ülkelerio kudretli istilâ ordusu ile ezip geçti. Böylece kurduğu ülkenin sınırlarını Çin Denizi'nden Karadeniz'e kadar uzatmayı başarmıştı. Cengiz Han daha sonra da Kafkaslar'dan Rusya'ya geçip orada dağınık hâlde olan Türk oymaklarını bir bayrak altında toplayarak tarihin en büyük Türk ülkesini ortaya çıkarmış oldu.Cengiz Han'ın Börte, Kulan, Yesügen ve Yesüy isimlerinden dört Başkadın ı vardı. Bunların sayısı kadar da karargâh kurmuştu devletin sınırları içinde. Her karargâhında bir Başkadın ı bulunurdu. Uzun boylu, iri yapılı, geniş alınlı ve sert bakışlı bir kişi olan bu büyük hakanın dört oğlu vardı. Ve eski bir Türk-Moğol geleneğine uyarak devletini , daha sağlığında iken bu dört oğlu arasında paylaştırdı. Kendi yerine üçüncü oğlu Ügedey (veya Ödebey)'i koydu. Cüci'yi avcıbaşı, Çağatay'ı örf ve kanun uygulayıcısı, Tuluğ (veya Tüluy'u) da savaş bakanı yaptı. Kısa bir zaman sonra Cüci ile Tuluğ'un araları bozuldu. Hattâ Cüci'nin babasına karşı bir ihtilâl hazırladığı olduğu söylendi. Fakat Cüci'nin genç yaşta ölümünün nedeni anlaşılmadı. Cengiz Han, 1225 senesinde Hsia ülkesine karşı bir sefer düzenledi. Bu onun son seferi olmuştu. Daha Hsia düşmeden büyük cihangir, Kansu bölgesinde vefat etti. Naaşı Moğolistan'a götürüldü. Orada, Kerülen ve Onon kaynakları yakınlarında Burhan-Haldun dağların bir köşesinde toprağa verildi. Türk-Moğol törelerine göre, mezarını gizli tuttular. Kendisinden sonra gelenler de bu dağlarda farklı yerlere gömüldüler. Ne, büyük cihangir Cengiz Han'ın, ne de ötekilerin mezarlarının yeri belli olmadı. Vefatından sonra oğulları devletin yönetimini üzerlerine aldılar. Ulus ismi verilen devleti dörde ayırdılar, onlardan sonra gelen çocukları da yeni yeni ülke kurdular. Bunların en meşurları Cüci'nin oğullarından Batu Han'ın kurduğu Altınordu, öteki oğlu Togay Timur'un çocuklarının kurduğu Kazan ve Kırım-Hanlıkları, Tuluğ'un oğlu Hülagü Han tarafından kurulan İlhanlılar ülkesidir.
