Ahi Evran Kimdir? Kısaca Hayatı ve Eserleri Ahi Evran (1171-1261) Kimdir? Asıl adı Şeyh Nasirüddün Ebü’l- Hakayık Mahmud b. Ahmed ya da Mahmud bin Ahmed el- Hoyi (Hoylu Ahmet’in oğlu Mahmut) olarak bilinir. 1171 yılında İran’ın Batı Azerbaycan tarafında Hoy kasabasında dünyaya gelmiş, 1261 yılında da öldüğü ve kabrinin Kırşehir’de kendi adını taşıyan mahallede bulunan Ahi Evran Camii’nde olduğu bilinmektedir. İlk tasavvuf eğitimini Ahmet Yesevi’nin öğrencilerinden, Horasan ve Maveraünnehir’de almıştır. Çıktığı bir Hac seyahatinde ise Razi’nin talebesi olan Türk asıllı gezgin Menakıb- ı Evhadüddin-i Kirmani ile tanışmıştır. Bağdat’ta iken fütüvvet teşkilatının ileri gelenleriyle tanışmış ve Kirmani başta olmak üzere birçok üstattan istifade etmiştir. Sadrüddin Konevi’nin babası olan Mecdüddin İshak’ın aracılığı ile Evhadüddin Kirmani, Muhyi’ddin İbnü’l Arabi, Ebu Cafer Muhammed el- Berzai ile beraber Anadolu’ya gelmiş ve 1206 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyasettin Keyhüsrev döneminde Kayseri’ye yerleşmiştir. Burada bir deri atölyesi kurarak debbağlık yapmış ve “Debbağların Piri” olarak tanınmıştır. Ahlak, sanat, ilim ve misafirperverliğin uyumlu bir bileşimi olan Ahilik Teşkilatını kuran Ahi Evran, bu kurumu saygın hale getirmiş, yüzyıllar boyunca esnaf ve sanatkarlara öncülük etmiş, Yeniçeriliğin kurulmasında Hacı Bektaş törelerinin de etkisiyle önemli rol oynamış, devlet adamları bile bu kuruluşa girmeyi bir onur saymış ve önem vermişlerdir. Örnek vermek gerekirse, Orhan Gazi (1324- 1362)’nin bir ahi olduğu, ahilerin gerçek isimlerinin yanında kullandıkları lakap gibi ‘’İhtiyar üd’din’’ lakabını kullandığı biliniyordu ve kendisi aynı zamanda bir ahi babadan şed kuşanmış ve ahiliğe girenlere de şed kuşattığı, Orhan Gazi’nin oğlu Sultan Murad’ın da ahi olduğu belirtilmektedir. Ahi Evran, Menakıb- ı Evhadüddin-i Kirmani’nin kızı, Bacıyân- ı Rum (Anadolu Bacı Teşkilatı) örgütünü kuran ve “Kadıncık Ana” olarak da bilinen Fatma Bacı (1207- 1270) ile evlenmiştir. Ahi Evran’ın Adı ve Yılanlarla İlişkisi Ahi Evran, Anadolu’da Ahilik teşkilâtının kurucusu ve 32 esnaf zümresinin pîri olarak kabul edilmiştir. Bu âlim ve velî zatının gerçek adı Mahmud’dur. Kendisine doğduğu yer ve babasının ismine atfen Mahmud bin Ahmed el-Hoyî (Hoylu Ahmet’in oğlu Mahmut) denilmiştir. Künyesi Ebu’l-Hakayık (hakikatlerin babası), lakabı Nasîrüddîn (dinin yardımcısı) olarak belirtilmekte ve Ahi şecerenâmelerinde ‘’Nimetullah’’ olarak anılmaktadır. “Ahi Evran/Evren’’ ismi üzerinde tartışmalar devam etmektedir. Bazı bilim insanları ve araştırmacılar “Ahi Evran” derken, bazıları “Ahi Evren” olarak yazılıp okunması gerektiğini savunmaktadırlar. Evren, Türkçe bir kelimedir ve “büyük yılan, ejderha” anlamındadır. Ahi Evran ismi en çok Ahi Şecerenâmeleri’nde zikredilmektedir. Bu isim, eski metinlerde çoğunlukla “Evran” (اوران (imlasıyla yazılmıştır ayrıca “Evren” (اورن (olarak yazımının ise çok az olduğu dikkat çekmektedir. Halk arasında “Ervan” söyleyişinden de bahsetmek gerekirse, Ahi Evran, Kırşehir ağzında “Ahi Ervan” olarak telaffuz edilir. Bu söyleyişin şecerenâmelerde de görülmesi eskilere dayandığını gösterir. Ayrıca, “Ervan” telaffuzu/imlâsı ve “Ahi Elvan” şeklinde söylenişi de bulunmaktadır.4 ‘’Büyük yılan’’ anlamına gelen ‘’Evran’’ ismini ise nasıl aldığı merak konusudur. Bunun ile ilgili Prof Dr. Mikail Bayram, Ahi Evran’nın ‘’Tabsiratü’l Mübtedi ve Tezkiratü’ül Müntehi’’ isimli eserinde zehirli yılanlardan panzehir yaptığını ve başka bir eserinde ise yılan ve akrebe dair bilgiler verdiğini belirtmektedir. Ayrıca debbağ olması hasebiyle yılan derisinden kemer ve kırbaç yaptığına dair menkıbe niteliğinde rivayetlerin bulunduğunu ve bu sebepten dolayı kendisine Evran dendiğini ileri sürmektedir. Ayrıca Ahi Evran bir hekim olduğu için de kış aylarında kış uykusuna yatmış olan yılanları yakalayıp onlardan panzehir ( Muhre-i Mar) yapardı. AHİ EVREN'İN FİKİRLERİ Ahî Evren olarak ün salan bilinen Şeyh Nasreddin Mahmut el-Hoyî, ilk eğitimini Yesevî tarikatının yaygın bir şekilde bulunduğu Azerbaycan'da almış ve daha sonra ünlü İslam âaimi Fahrettin Razi'nin eğitim halkasına katılarak ondan ders almıştır. Kayınpederi ile birlikte fütüvvet anlayışını Anadolu'da yaymak için Abbasi Halifesi Nasır'ın elçiliğini de yapmıştır. Buradan hareketle Ahi Evren'in fikirlerinin oluşmasında etkin rol oynayan faktörler şu şekilde sıralanabilir: - Yesevî Tarikatı - Fahrettin Din Razi'nin tedris halkası - Kayınpederi Evhad'ud-Din Kirmani - Fütüvvet Anlayışı. AHİ EVREN'İN ESERLERİ AhiEvren'e ait olduğu belirlenen eserler incelendiğinde, onun dinî ilimlere vakıf olduğu ortaya çıkar. Ahi Evren'in eserleri şunlardır 1. Metali Ül-İman 2. Menahic-i Seyfî 3. Tabsiratu'l-Mübtedi ve Tezkiretü'l-Müntehi 4. Yezdân-Şinaht 5. Murşidu'l-Kifaye 6. Ağaz u Encam 7. Medh-i fakr u Zemm-i Dünya 8. Risale-i Arş 9. Mukâtebat Beyne Sadruddin Konevî 10. Cihat-Nâme Bu eserlerden "Menahic-i Seyfî
