Adetullah Nedir? İslamda adetullah kavramı

ADETULLAH

Allah'ın kanunu, sünneti. adet, geri dönmek manasına olan Avd'dan isimdir. Aslı avdettir. Aynı zamanda adet; İsti'malin eş anlamlısıdır.

adet, Kur'an-ı Kerim'de "Sünnet" lafzı ile teblîğ buyurulmuş ve müfessirler tarafından düstûr, kanun diye izah edilmiştir. Kur'an-ı Kerim'in Ahzab, Fatır, Fetih gibi birçok surelerinde adet, hep sünnet lafzıyla tabir buyurulup, bütün bunlarda Allah'ın adetlerinden, kanunlarından sözedilmiş ve adetullah'ın değişmesinin mümkün olmadığı bildirilmiştir. adetullah ile ilgili ayetlerin çoğunda, bilhassa geçmiş ümmetlerin müşriklerine, dünyevî ve uhrevî ceza tayininde carî bulunan ilahî kanun tebliğ edilmiştir. (bk. el-Enfal, 8/38; el-İsra, 17/76-77; el-Fatır, 35/42-43)

adet; selim tabiatlarda makbul olup, devamlı yapılan işlerde insanların içinde istikrar bulmuş hususlardan ibarettir. adet üç çeşittir: Genel örf adetleri (ayak basma gibi.) Özel örf; (her grubun terimleri. Nahiv'de ref' kelimesi gibi.) (Şer'î örf, salat, zekat ve hac gibi. Bunlarda lügat manasının yerine şer'i manalar kullanılır) (et-Tehanevî, Keşşaf-u Istılahati'l-Fünûn, İstanbul 1984, II, 958)

İlahî adetler, kevnî ve ilahî sünnetlerdir. Tabiat kanunları adetullahtır Kevnî sünnetler, Allah'ın genel hikmeti gereği değişmez. (el-Fetih, 48/23) Şu kadar ki bazı kere özel tercih hikmeti gereği Cenab-ı Allah sebebi veya tesiri yok eder. Sebepsiz veya alışılmamış sebeplerle müsebbibatı yaratır; böylece adat-ı İlahiyye haricinde harikulade olaylar yaratır.

Kevnî sünnetlerin veya tabiat kanunlarının koyucusu olan mutlak yaratıcı, harikuladeye has olan birtakım kanunlar koymaktadır. İşte o kanunlara göre, bazen insanlar aracılığıyla birtakım harikulade olaylar meydana gelebilir.

Cenab-ı Hakk, Kur'an-ı Kerim'de adetullah'ı ve hikmetlerini zikrederek Müslümanlara, daha önce bilmedikleri her şeyin varlığını bildirdi ve kendisinin yaratıklar üzerinde kanunları olduğunu haber verdi. Bu gerçekten hareketle, bu sünnetleri bir ibret ve nasihat olmak üzere en güzel bir şekilde "Allah'ın Sünnetleri İlmi" diye bir ilim dalında toplayıp incelemek mümkündür. Bilindiği üzere Allahü Teala, bazı ayetlerde kanunlarını açıkça göstermiştir. Bazan sebebi bir ayette, onun sonucunu da diğer bir ayette zikretmiştir. O, geçmiş milletlerin haberlerini zikrederken genellikle adetini zımnen göstermiştir. Adetullah'ı izah eden ayetlerden bazısı şunlardır:

"Biz bir Resul göndermedikçe, hiçbir kimseye azap edecek değiliz." (el-İsra, 17/15)

"Allah, bir topluma verdiği nimeti, onlar kendilerinin (iyi) halini (fenalığa) çevirmedikçe bozmaz." (er-Ra'd, 13/11)

Bunlardan başka, Allah'ın, peygamberlerini fertlere değil toplumlara gönderdiğini (Hûd, l l/25), cihada icabet etmeyen bir kavmin yerine başka bir kavmi getireceğini (et-Tevbe, 9/38-39), servetin sadece zenginler arasında dönüp dolaşan bir şey olmaması için zekat ve sadakaların yanı sıra, ganimetlerden fakirlere daha fazla pay verilmesini (el-Haşr, 59/7) belirten ayetler adetullah'ı ifade eden hükümlerdir.